Jan Freriks, architect in Silvolde
Foto: Charlotte Wolters
BABYSIT
Geld is een ruilmiddel. Ik heb schoenveters, jij hebt aardappelen. Zullen we ruilen? Nou, ik heb geen schoenveters nodig. Schrijf maar op een briefje, dat ik de waarde van die aardappelen nog van je tegoed heb.
Dat briefje hebben we geld genoemd.
En als je zelf nou helemaal geen aardappelen of schoenveters of knollen-voor-citroenen in de aanbieding hebt, maar je wilt wèl theezakjes, dan zorg je dat je briefjes hebt. Liefst zoveel mogelijk. Hoe kom je aan briefjes? Wel, laat dàt maar aan De Bank over!
De Europese Centrale Bank schrok zich onlangs een hoedje, toen bleek, dat binnen de EU een aantal landen te weinig briefjes had om te ruilen voor aardappelen of schoenveters of theezakjes. Een paar slimmeriken binnen die ECB hebben toen als een Razende Roeland de drukpersen aan het werk gezet, en zie daar: de andere morgen waren er weer briefjes in overvloed…
Nu er alleen nog een mooi verhaal van maken: Wij – De Bank – hebben briefjes, die kun je van ons kopen en daarmee kun jij dan weer fijn aardappelen en schoenveters ‘kopen’. Of theezakjes.
Hebben we wel door, dat we welbeschouwd rente betalen aan De Bank voor geld, dat De Bank aan ons uitleent, maar niet hééft?! Dat dat geld illusoir is?
Dan wil je een ecologisch verantwoord huis bouwen en daar geeft De Bank je dan een hoop briefjes voor te leen. De Bank schrijft dan op een papiertje, dat jij hem twee ton schuldig bent en met dat papiertje ga je dan naar een aannemer en die timmert daar dan een door een architect ontworpen ecologisch verantwoord huis voor. Je hebt die architect dat papiertje ook laten zien en ook hij begreep hoe het zat.
De aannemer heeft intussen zijn leveranciers stukjes van zijn papiertje gegeven in ruil voor ecologisch verantwoorde bouwmaterialen. Om een héél lang verhaal kort te maken: de bouwmaterialenhandelaar brengt zijn stukjes van het door de bank aan jou toevertrouwde papiertje terug naar De Bank en lost er zijn schuld mee af aan de bank. Want die Bank heeft óók aan de handelaar zo’n in aanleg waardeloos papiertje verkocht.
Ja, waar waren we toch zonder De Bank!
Als de secretaresse van De Bank op het rode knopje drukt en intoetst: ‘honderdmiljoen’ dan drukt de drukpers voor honderdmiljoen aan papiertjes, die De Bank dan weer uitleent aan diegene die bijvoorbeeld een hypotheek voor een ecologisch verantwoord huis wil hebben.
Ondertussen heeft De Bank nog niets gedaan. Ja, De Bank heeft de secretaresse gevraagd even op het rode knopje te drukken. En de manager van De Bank heeft erop toegezien dat de secretaresse op het juiste rode knopje drukte. En de filiaaldirecteur van De Bank heeft zich door de manager laten bijpraten over de actie van de secretaresse. En zie, hij zag dat alles goed was. De eindejaarsbonus is weer zo goed als binnen.
Natuurlijk, wij zeggen met z’n allen, dat we samen goed zijn voor een BNP van pak-weg 650 miljard euro per jaar en dat moet dan wel even vastgelegd worden. Op een papiertje. Dat de Overheid dan bij de bank neerlegt. Pas er goed op bank, dit is van ons allemaal.
De Bank heeft dus nièts, maar wekt de indruk álles te hebben.
En wij geloven dat…
Die bank is niet meer dan een babysit voor dag en nacht… waarbij de baby ons Bruto Nationaal Product in euro’s is.
De babysit heeft de macht in het huis overgenomen, zonder dat de ouders dat in de gaten hadden.
BASISINKOMEN
Geld regeert de wereld, maar is de wereld nièt.
Hèbzucht regeert de wereld…?
Waarom maak ik me druk over het feit, dat mijn buurman schaamteloos prettig leeft van een uitkering die hij krijgt van de gemeenschap, van òns?
Er zijn toch ook andere mensen die over de rug van diezelfde gemeenschap miljoenen per jaar bij elkaar harken?
Laat ik maar eerlijk zeggen: ik ben de weg een beetje kwijt.
Waar Rutger Bregman met voorbeelden aantoont, dat een gegarandeerd basisinkomen de mensheid sociaal-economische voorspoed kan bieden, borrelt bij mij de vraag op, waaròm we zouden moeten werken, tot we erbij neervallen. Ja bid en werk, Ora et labora, ik weet het… En als je wat om handen hebt verveel je je niet en komt het idee om rottigheid te trappen minder gauw bij je op.
Vind ik een goed argument.
En dat we niet voor onze lol hier rond lopen, snap ik ook. Dat hebben kerk en overheden ons wel duidelijk gemaakt in het verleden. Hoewel, verléden… Kijk ik nú om me heen dan hoor ik wel èrg vaak dat het niet aangaat, dat wij betalen voor die gelukszoekers (dat zijn lui die hier een beetje op onze zak komen teren, terwijl er voor de gewone man nog geen huis te huren valt omdat dat er niet is, òf veel te duur is, òf al gereserveerd voor vluchtelingen of státushouders – wie weet overigens nog wat dat zijn, statushouders!) – kortom… het populisme heeft de wind in de zeilen gekregen van onze neo-liberale overheid.
Ik merk, dat ik boos word en niet meer weet waar ik het over wilde hebben.
Ja! Ja!! Ik wilde het hebben over Zwarte Piet… over ZP!
Misschien toch maar beter van niet…
Nee, we maken elkaar gek: alles moet alsmaar in een hoger tempo, we hebben haast, jongens we hebben haast, we hebben geen tijd om uit te hijgen, dat moet bij de dokter of de psychiater, als die tenminste vanmorgen nog ergens een gaatje heeft, we raken knetter overspannen, burn-out heet dat. Als we een middagje vrijaf willen hebben moeten we ons ziek melden. En dan vindt Klaas Dijkhof ook nog, dat we niet tegen ZP mogen demonstreren. Ja dat màg wel maar niet tussen 20 november en 6 december. Hoe moet die Zwarte Piet dan in godsnaam snappen, dat ie hier niet meer welkom is?! En die statushouders?! En die gelukszoekers?! En die vluchtelingen?!
En waarom moeten we toch overal een mening over hebben?!! Mag ik àsjeblieft even tijd om te lummelen? Asjeblieft?!
Éven tijd en ruimte om de dingen te laten bezinken, om te beschouwen, om op een afgezaagde boomstam te gaan zitten en mijn leven te overdenken? En zo tot de conclusie te komen, dat we ons alsmaar voort hebben laten jagen door de idiotie van hebzucht en het vrijemarkt-denken?!
Welkom in onze wereld.
Rutger Bregman heeft het ook nog over overbodig werk. Dat mensen het gevoel hebben zinloos werk te doen – en dat zijn bepaald niet alleen de mensen met de slechtst betaalde baantjes.
Hij denkt dat we met de kosten, die voor dat zinloze werk gemaakt worden al een groot deel van het basisinkomen betaald zouden kunnen hebben. Of anders wel van de door Shell jarenlang ontweken winstbelasting, denk ik dan.
Dat zet vast ook zoden aan de dijk!
Nu bekruipt mij het irritante gevoel, dat het tòch weer alleen over geld gaat, terwijl ik denk, dat het moet gaan over hoe we met elkaar omgaan, elkaar niet uitsluiten.
Maar elkaar rècht doen.
Ik heb een kleine discussie met mijn schoonmoeder, ze is 98:
Kijk, zeg ik, zoals wij ouderen het recht hebben op onze AOW – zonder dat we daar scheef op worden aangekeken, zo zou voor iedere volwassene een basisvoorziening vanzelfsprekend kunnen zijn.
Schoonmoeder kijkt me ijzig aan.
‘O. En wat doen we dan met die vervelende baantjes, die wèl ingevuld moeten worden? De vuilnis, die iedere week opgehaald wordt, ik nóem maar wat?’
Ja, dit zijn geen leuke vragen, als je nèt denkt dat je het ei van Columbus hebt uitgevonden.
Jij denkt dus dat je met zo’n basisinkomen de rest van de tijd lekker op een terrasje kunt gaan zitten?! Achtennegentig, hè.
Nou ja, probeer ik nog even, veel van die rotklusjes worden toch al wèl door goedlachse robots gedaan, dus er is écht wel hoop voor de toekomst wat dat betreft.
Het lijkt erop, dat ik haar voorlopig nog niet helemaal kan overtuigen.
Maar goed, dat komt dan nog.
Ik was onlangs een weekje in Ukraïne en zag vrouwen daar de straat vegen. Ze deden keurig een stapje opzij toen ik langs kwam lopen en ik dacht: dat is toch geen werk voor een vrouw?!
Maar deze vrouwen bewonen een andere wereld, het werk dat ze doen heeft de erkenning en waardering van de anderen in hún wereld. Ik merk, dat ik alles wat ik om me heen zie, vergelijk met wat ik kèn.
Ik moet mezelf dwingen om waardeoordelen achterwege te laten.
Ze tonen slechts aan, dat ik niet breder kijk, dan mijn eigen kleine wereld.
Nee, ik vind niet dat we ons moeten spiegelen aan Ukraïne of Jemen of Shell, of Oezbekistan of weet-ik-veel, maar met een verzekerd inkomen voor iedereen – en dat is gewoon betaalbaar! – zouden we in ieder geval zonder schaamte plezier kunnen hebben in ons leven. Ieder van ons. En als we naar onze zin te lang op onze kont hebben gezeten kunnen we leuke dingen gaan bedenken, niéuwe dingen, dingen waar we blij van worden.
Is ook goed voor de economie.
Ja, òf we blijven nog een tijdje in de zon zitten voor ons huis. Kan natuurlijk ook.
Kijk, dit is ons gras.
Het is lang en zacht en was er al
voordat wij hier kwamen.
Wanneer je gaat liggen, buigt het zich
als een moeder over je heen.
Kijk, dat zijn onze bomen.
Ouder dan opa’s van oma’s,
stammen te dik voor omhelzing,
het donkergroene blad
vertelt van eeuwen zomer.
Kom, zoek een plek in het gras,
leun tegen een stam,
voel het strelen van de wind,
zie de wolken, ons uitzicht,
jouw uitzicht, wees welkom.
Die laatste regels – ik wou dat ík ze geschreven had - waren van de dichter Kees Spiering,
maar ze hadden evengoed van ons allemaal kunnen zijn, denk ik.
SCHUTTINGEN
Ik zit achter de laptop van mijn vrouw naar buiten te kijken naar een groepje jongelui op straat - het is herfstvakantie. Een uitermate geschikt moment om contacten te leggen. De jongeren voor mijn raam doen, wat jongeren doen: de jongens maken herrie en kijken steels, wat de meiden ervan vinden. Maken meer herrie als de meiden er nog niks van vinden.
De meiden op hun beurt, als echte pubers, zien de jongens nadrukkelijk niet staan. Nee zeg, wat denken die wel?! Als de stoerste jongens dreigen op hun fiets te stappen om er vandoor te gaan, gaan een paar meiden om.
Tot zover gaat het zoals het gaat: zo worden contacten gelegd.
In de grote-mensen-wereld is het niet anders: Trump roept dat-ie de baas is, en als niemand erop reageert roept ie harder. De Melania’s van deze wereld zien de Trumpjes van deze wereld nadrukkelijk niet staan. Nee zeg, wat denken die wel?! Totdat het aanbod zo verleidelijk is geworden, dat ze toch maar om gaan. Ach, we kennen het allemaal, nietwaar? Vrouwen/mannen, mannen/vrouwen... We willen er allemaal immers bij horen.
Rutte had zo zijn best gedaan om zijn Melania te plezieren met zijn afgeschafte dividendbelastingen en zo, maar toen Melania U. haar gepoederde neusje ervoor ophaalde, moest Mark er tóch nog een schepje bovenop doen. Melania U, ja. Unilever heet ze voluit, maar dat weet bijna niemand.
Zo was het gewoon weer ieder voor zich en God – zo die bestaat - voor ons allen.
Zo gaat het, maar zo werkt het niet.
Nòg een verhaaltje.
In den beginne was er niks. Ja, na een paar dagen was er licht. Maar aan het eind van die eerste week begon de pret: de mens maakte zijn opwachting.
En toen was daar Kain, die zijn broertje Abel de hersens insloeg. Ze konden niet zo best met elkaar overweg. Waarschijnlijk zat slimme Abel zijn broertje te pesten, omdat die niet zo goed was in wiskunde of natuurkunde of wat dan ook en dus sloeg Kain er op los. Vader zei: doe dat nou niet jongens en hij stuurde Kain weg: ga jij maar schapen hoeden op de hei, en jij Abel, ga je moeder in de keuken helpen.
Volgens mij haal ik nu twee verhaaltjes door elkaar, maar het maakt het probleem wel duidelijk: vader stuurde ze allebei een kant op: schutting ertussen, probleem opgelost, dacht ie.
Maar zo werkt dat dus niet. Hij legde over een relatief klein probleem een veel groter probleem om het eerste uit het zicht te houden. De jongens hadden vanaf dat moment ieder een vijand aan de andere kant van de schutting. Kain zat nijdig bij zijn schapen en Abel zei tegen zijn moeder in de keuken, dat ie het allemaal niet eerlijk vond.
We weten hoe polarisatie zich het beste ontwikkelt: zorg dat je een vijand creëert, en het liefst een vijand die je niet ziet. De Nazi’s wisten daar wel raad mee: voorkom verbinding tussen mensen, geef de ander de schuld van jouw narigheid en alles sal reg kom.
Als de jongeren van nu de wereld gaan regeren zijn ook in hun generatie de Trumpjes en de Melania’s en de Markjes weer opgestaan en hebben hun plaats veroverd, vaak over de ruggen van hun soortgenoten, dat zal niet veranderd zijn, we blijven immers mensen.
Maar ze gaan wel - al gaat het soms tergend langzaam - meer onderlinge verbondenheid bewerkstelligen.
Zij gaan hun kinderen bijvoorbeeld, om maar iets heel geks te noemen, weer naar buiten sturen om te spelen, om ruzie te maken zonder schutting ertussen, hutten te bouwen, kattenkwaad uit te halen – nee, het hoeft geen vandalisme te worden – laten ze in bomen klimmen die niet omgezaagd worden. Ach het gaat eigenlijk alleen maar over verbinding tussen mensen.
Geen schuttingen!
De Designweek in Eindhoven gaat over verbindingen door ontwerpers: ze houden ontwikkelingen voor elkaar niet meer geheim, geen schuttingen dus, ze délen!
Eén ontwerper bedacht meubels en gebruiksvoorwerpen samen en in overleg met mensen in ontwikkelingslanden. Er wordt nu geproduceerd met de technieken die de mensen dààr beheersen.
Niks schuttingen dus, délen!
Een joch van 16 krijgt een idee om onze plastic rotzooi in de oceanen op te ruimen. Hij zoekt verbindingen, legt uit wat hij wil. Boyan Slat's ingeving slaat aan bij mensen. Acht jaar na de geboorte ervan wordt het idee in praktijk gebracht. Geen schutting om zijn plan van de buitenwereld af te schermen. Hij déélde!
Dat social media venijnige trekjes kunnen hebben is een open deur. We weten het: vanachter je telefoontje kun je heel gauw jouw narigheid over de schutting van je buren gooien.
Mijn dochter vertelde me ooit, dat je verkering per WhatsApp vraagt en ook weer uitmaakt, als dat zo te pas komt. Ik vroeg haar of je niet op z’n minst de moeite kon nemen even op de fiets te stappen of anders toch even te bellen. Maar ik was natuurlijk hopeloos ouderwets.
Natuurlijk, als wij willen gaan staan voor de sociale veiligheid van anderen, dan moeten we allereerst zorgen, dat we zelf veilig zijn. Maar we moeten àf van het idee dat daarvoor schuttingen nodig zijn.
En dat doen we, door samen te leven, samen te werken, samen kansen te benutten en daar samen plezier van te hebben, ons samen te verwonderen over de resultaten, die we bereiken.
Zonder schuttingen.