Jan Verheijen

Oud Silvoldenaar Jan Verheijen vertelt

d' Eigenspraok is digitaal in dialect.

wo 24 jun 2020, Oude IJsselstreek Vizier 24 juni 2020  

Oude IJsselstreek - Sinds anderhalf jaar verschijnt er een maandblad met twee opvallende kenmerken: uitsluitend digitaal en helemaal in Achterhoeks dialect. Het blad 'd' Eigenspraok' wordt uitgegeven door de dialectwerkgroep van de Oudheidkundige Vereniging Gemeente Gendringen. De opmaak wordt verzorgd door oud-Silvoldenaar Jan Verheijen. Abonneren is gratis.

door Marcel van Berkum

Jan Verheijen is de zoon van de vermaarde Silvoldse kunstschilder Bernard Verheijen, waarvan veel werk in de regio is terug te vinden. Zoon Jan groeide op bij café Harbers in het centrum van Silvolde, dat door zijn moeder werd uitgebaat. Jan was jarenlang docent beeldende vorming op het Isala College en woont in Gaanderen. De laatste jaren hield hij zich onder meer bezig met het in kaart brengen van het oeuvre van zijn vader en reisde daarvoor stad en land af. Op zijn fraaie website janmac.nl is het overzicht te raadplegen.

Stempel

"Drie jaar geleden bezocht Ik een dialectbijeenkomst van de OVGG. Ik raakte gefascineerd door de taal, die ik als jongetje had gesproken, maar daarna nooit. Door de taal kwamen jeugdherinneringen terug." Hij wilde er meer van weten en meldde zich meteen als lid van de heemkundige vereniging aan. De oud-docent drukte al snel zijn stempel op de dialectwerkgroep d' Eigenspraok. Hij tekende voor de publicatie van enkele boeken en het duurde niet lang of hij werd voorzitter van werkgroep. "Publicaties maken heb ik altijd graag gedaan. Als docent op het Isala gaf ik mijn leerlingen vaak eigen publicaties mee. Zo ben ik ook met het blad d' Eigenspraok begonnen. Het gaat nu naar zo'n 800 adressen."

Interactief

Jan Verheijen is verknocht aan zijn Apple Mac computer. In zijn atelier zit hij hele dagen voor twee beeldschermen te ontwerpen en te photoshoppen. Zijn kunde is duidelijk te zien op zijn site, maar ook terug te vinden in d 'Eigenspraok. Zijn artistieke kwaliteiten zijn overduidelijk te herkennen. Publicatie als pdf is een bewuste keuze. Daarin kan hij veel van zijn ideeën kwijt door de interactieve mogelijkheden, die het bestand biedt. Zo kun je ook geluidsfragmenten beluisteren en staan er legio links naar achtergronden bij de gevarieerde verhalen.

Kopij

"Aan kopij heb ik geen gebrek", zegt Jan. "We hebben diverse schrijvende leden en zelf draag ik bij met tekst en afbeeldingen." Ter controle van de teksten raadpleegt hij regelmatig het woordenboek WALD. Twee weken geleden verscheen nummer 16 van d' Eigenspraok. Jan brengt gratis 10 nummers per jaar uit. Met het septembernummer is hij alweer volop bezig.

Opstaeker 

In maart ontving Jan Verheijen de Opstaeker, die het Erfgoed Centrum Achterhoek en Liemers jaarlijks toekent aan een persoon, die zich voor de streektaal verdienstelijk heeft gemaakt.

janmac.nl/Blad/Blad.html

 

Hotel - Café - Restaurant Harbers.

Kaerltjen in Sillevold deur Jan van Beernd en Mieneken.  

Mien moeder het eur hele laeven had motten pokkelen um twee blagen an de draej te kriegen. Ik bun eiges van net nao de oorlog en in de jaoren vieftig ging ‘t allemaol niet zo royaal as now. Elk dubbeltjen mos vediend wodden en bi-j ons ging dat deur ‘t vekopen van glaeskes bier en jenever.  Moeder Mieneken kon goed met de klanten en zi-j hiel der van um  ‘s aoves in’t café met de luj uut Sillevold schik te maken. Maor zi-j bleef altied netjes. Een van eur vaste uutdrukkingen was: ‘Ze meugen mien wel an de boks kommen, maor alleen at e an den draod hink.’  Sommige klanten wieren ‘n betjen veurgetrokken, want as moeder in de kökken kwam met ‘n bestelling veur ‘t restaurant dan zei ze wel ‘s: ‘Den vetegenwoordiger mot had warken dus den mot ‘n extra grote karbonade hemmen’. Zo gong dat vrogger. Mo’j now nie meer met ankommen a’j örges aeten gaot. Ze halen ow ‘t vel aover de oren en vaak he’j nog honger a’j weer op huus an gaot.  As klein kaeltjen zat ik in de kökken ok altied te wachten of der un ommelet mislukken. As dat gebeuren ha’k geluk, want dan moch ik ‘m opaeten. I-j sneien gewoon ‘t vebrande stuksken deraf en de rest smiek dan alderjekes goed met sjem of völ suker derop. Zo’n ommelet kreggen wi-j niet van eiges. Ok ko’j niet zo maor twee of drie beschuuutjes aeten. ‘Aet maor ‘n botterham’,  zei mien moeder dan, ‘‘t gräöjt mien niet op de rug’. ‘k Wet niet of ‘t ech armoe was, maor der wier gin geld verspild an luxe. Moeder was op eur manier ok wel heel geleuvig, zi-j baejen altied netjes veur ’t aeten en wi-j mosten ok veur ‘t slaopen gaon eers baejen. Daornao kreggen wi-j dan ‘n stuksken sjokkela en dan gingen wi-j slaopen. Of mien vader toveren ‘n stuksken mars achter un beeldjen dat an de muur hing vandan. En dan... slaopen zonder tandenpoetsen, want dat mos nog uutgevonnen wodden.  ‘t Katholieke geleuf kossen ‘n boel tied en ‘t gaf ok ‘n boel narigheid. Wi-j mossen natuurlek elke dag naor de kerk. De meester zat dan vlak bi-j ons in de bank um ons in de gaten te hollen. De deerntjes zatten links met nunnekes derachter en wi-j zatten an de andere kant. Ik geleuf dat ok nog opgeschreven wier of wi-j wel genog naor de kerk gingen. ‘n Keer was der erges in Sillevold ‘s marges vrog ‘n ongeluk gebeurd met ‘n bus van de Geldersche Tramwaegen en door wollen wi-j natuurlek hengaon en kieken. Maor de meester hiel ons gewoon tegen en sturen ons weerum naor de kerk.  ‘s Zondags mos i-j natuurlek ok gaon, maor mien moeder had door deur de zaak niet eengaal tied veur. Dan bellen zi-j naor de pastorie um dispensatie te vraogen, dispensatie of ze ‘n keer op zondag moch aoverslaon.  Ens per jaor mos ik as klein kaerltjen naor de pastori-j um ‘n fles Olde Bokma te brengen en ‘n deusken sigaren. Dat was meestal nao ni-j-jaorsdag. Nee, die luj kwammen niks te köt. Op zaoterdagmiddag gongen wi-j naor de welpen in ’t Patronaatsgebouw vlak bi-j de kerk. Door ha’j dan twee akela’s en wi-j deien allerlei spelletjes met ons grune petjen op. Toch wel mooi dat die akela’s door zovöl tied in stakken. Der steet mien ok nog zoiets van bi-j da’j ‘n insigne kon halen. Dan mos i-j zovöl keer ‘n bal gooien en opvangen of zo en dat lukken mien nooit.  Nao de welpen gongen wi-j naor café Kolks, dat wet ik nog heel goed. Wi-j zatten dan gewoon in ’t café en zeien dan dat wi-j van de akela naor de tillevisie mochten kieken. Jao, want bi-j Kolks hadden ze ‘n tillevisie. Zatten al die kaerltjes met hun petjen op te kieken naor Dappere Dodo en naor IJsco de IJsbeer. Dat was in zwatwit natuurlek. Ik herinner mien da’k heel vrogger ok bi-j de nunnekes op de kleuterschool zat. Dat heiten toen nog bewaarschool of brakkenschool en een van die nunnekes heiten zuster Zilverstrien. Die het mien nog ‘n keer gered van de hel en door bun’k eur now nog dankboor veur.  A’j vluken dan gongen ow duvelsheurntjes op het veurheuf grujen.  ‘n Keer ha’k gevluuk, gewoon gevluuk; ‘potverredommen’ of zoiets. Dat ha’k geleerd van Jan en Wim van de bakker. Die hadden der arigheid in um zo’n klein kaerltjen te leren vluken en dat deien ze zo: ‘Jantje’, zeien ze, ‘a’j ‘n keer mooi vluuk dan krie’j van ons ‘n gebakjen’. Dat mo’j zeggen tegen zon klein kaerltjen! Ik vluken natuurlek net zo hard as ze wollen en dan kreeg ik ‘n taartjen of wat anders uut de bakkeri-j. Dus dat vluken ha’k al vrog geleerd. Maor toen die zuster dat ‘s heuren, trok ze mien an de oren met naor ‘t Wit-Gaele Kruus-gebouw, dat daor meteen naeven was. Door was ok weer ‘n zuster en die dei mien meteen ‘n betjen zalf op ‘t veurheuf, want de heurntjes begonnen al te grujen, deur dat vluken natuurlek. Die zalf het alderbastend goed geholpen, want now zie’j der zowat niks meer van. Anders ha’k now met twee heurn- tjes rond motten lopen. Jao met carneval spotten ze dermet, maor  i-j mot der toch niet an denken da’j eengaal met twee van die uutstaeksels op de kop rond mot lopen! Zuster - erges hierbaoven - nogmaols mien hattelekken dank!  Op de bewaarschool leerden ze ow ok dingen die niet zo mooi wazzen. As de zuster ‘n keertjen de klas uut was dan mos der iemand opletten of wi-j niet praotten. En a’j dan zeien wie der gepraot had, dan mos dén de ‘stoute hoed’ op, zo’n olden zwatten omahoed. Ze leerden ow gewoon hoe’j meka mossen verraojen! A’k eerlek mot zun, mo’k ok vertellen da’k dat vluken ok ‘n betjen van mien vader heb geleerd. Den was kunsschilder en kon ok wel heel mieterig wodden. Dan vluken hi-j ok en dan mos i-j ow waren.  At e achter in’t Kraejenbos an’t schilderen was, ging ik duk kieken en dan zei e: ‘Jantje haal mien ‘s ‘n flesken bier’ en dan fietsen ik as kaerltjen van ongeveer vief jaor naor ‘t café van mien moeder um  ‘n flesken bier te halen. ‘t Mooie is dat op de plek waor hi-j dan zat te schilderen now ‘n school steet en op den plek heb ik veertig jaor geschilderd en getekend met de blagen waor ik dan les an gaf. Op de eigeste plek, mooi toch?
 
‘t Hoofd van de laegere school was meester Bos en den knep mien soms in de wang en dan zei e: ‘  ‘t Bier is weer best’. Hi-j was niet zo goed in orde hollen en as de blagen weer haevig lawaai mieken, begon e gewoon te baejen. In de naam van de vader...’ en dan was ‘t meteen stil in de klas.  Later wier meester Egberts hoofd van de school en den had de wind der goed onder. ‘Kom jij om half vier bij mij’ zei e af en toe en dan kregen i-j flink wat te heuren.  In de vierde of vijfde klas hadden wi-j meester Ad Stevering, maor den gong opens naor ‘n andere school les geven. Dat was ‘n aardige meester den precies tegenaover ons wonen. Toen ik ‘n keer thuus petat gebakken had, moch ik van mien moeder ok ‘n betjen petat naor de meester en zin vrouw brengen. Dat von e hatstikke mooi en ik kreeg van ‘m veur ‘t eers van mien laeven ‘n stuksken grapefruit. Gelukkig dei e der wel ‘n hoop suker op want ‘t was zo zoer as bas. Maor toen ik later weer thuus kwam, kreg ik ‘n mooi pötje smeer: Ik had vegaeten ‘t gas uut te draejen van ‘t petatpenneken en de kökken was afgebrand as niet iemand gauw ‘t beginnende vuurken uutgemaak had. Toen meester Ad naor den anderen school gong, verhuzen hi-j naor Didam, Diem zeien wi-j. Ik moch ‘m ‘n keertje met ‘n vriendje opzuken, met de trein. Van mien moeder hadden wi-j ‘n groot stuk sjokkela veur de meester zien vrouw metgekregen, mooi in 'n papierken verpak. Maor die sjokkela hemmen wi-j in de trein met z’n beien zelf maor opgegaeten. Gelukkig had de meester dat helemaol niet in de gaten.  Hi-j liet ons de ni-je school zien waor hi-j ok natuurkundeles gaf.  Ik wet zelfs nog dat hi’j ons ‘n stuksken glas liet zien met iezervielsel derbaovenop, en dan hiel hi’j ‘n magneet onder dat stuksken glas. Hartstikke mooi, al die stukskes iezer gongen rechtop staon,  ‘t was net ‘n velleken van ‘n mol.  ‘s Middags luusterden wi-j dan naor de radio, naor ‘n heurspel dat heiten: ‘Loeren an de hor’. De meester numen ‘t: ‘Hoeren an de lor’. Maor toen kek zien vrouw um ‘n bietjen mieterig an. Dat he’k nog wel onthollen, maor snappen dei ik ‘t toen nog niet.  
 
Eigelek begriep ik ganiet hoe’k dat allemaol onthollen heb, maor ‘t is toch ech gebeurd. As wi-j vri-j hadden van school, gongen wi-j langs de weg zitten en schreven dan nummers op van auto’s, want heel af en toe kwam der ‘n auto langs op de grote weg van Ulf naor Teborg. Met ‘n betjen geluk ko’j dan zo’n halve bladzi-j vol kriegen met nummers. Dat was heel belangriek veur de politie. As der iets gebeurd was of zo, dan ko’j den bladzi-j an de politie geven en dan wieren de boeven snel gepak. 
As wi-j ons vevaelen bonnen wi-j ‘n olde knip an ‘n töwken en den leien wi-j midden op de weg. Dan stappen der natuurlek iemand van de fiets um den knip op te rapen en  wi-j trokken dan an ’t töwken en mieken da’we weg kwammen.  ‘s Aoves as ‘t al ‘n betjen donker wier, bonnen wi-j ok ‘n töwken an ‘n naold en dan zat der ok nog ’n keiken an. Doormet gongen wi-j dan ‘ruutje tikken’. Dat gong natuurlek net zo lang goed tut ze in de gaten hadden wie deran dat töwken zat te trekken en dan kree’j weer smeer. Eigelek wazzen wi-j gewoon heeltied bezig met ondeugd uut te halen tutdat wi-j weer een pötjen op de latten kregen. As ‘t mooi weer was, nammen wi-j ‘n vegrootglaesken met naor school en dan sloegen wi-j an ‘t ‘stinken’. Dat vegrootglas hielen wi-j dan baoven ‘n schoenveter en dat gong zo lekker roken en stinken; ik kan  ‘t now nog bi-jnao ruken. Maor  ‘t mooiste was kwalmen met zo’n mica handvat van ‘n fiets, dat was  ‘t lekkerste dat ‘t gaf.  Eigelek wazzen wi-j bli-j met helemaol niks. Tegeswoordeg mot der aoveral ‘n batteri-jken in zitten en lempkes en der mot geluud uutkommen.  Wi-j wazzen bli-j met ‘n vergrootglaesken en ‘n schoenveter ... en af en toe ‘n pötjen smeer.                                                                                 
Bron: Heemkundige vereniging Old Sillevold najaar 2017